Bir mikotoksin bağlayıcıyı tescil ettirme kılavuzu

Yemdeki mikotoksinlerin varlığı, hayvansal üretimi, hayvan sağlığını ve potansiyel olarak tüketici sağlığını olumsuz etkiler. Hayvanların mikotoksin bulaşmış yemlere maruz kaldıklarında, genellikle ikincil enfeksiyonlara daha yatkın oldukları biliniyor. Yem alımı yoluyla mikotoksinlere maruz kalan hayvanlarda görülebilen diğer belirti ve semptomlar depresyon, düşük yem alım oranları, morbidite olarak sıralanabilir ve aşırı maruziyet durumlarında yüksek düzeyde mikotoksin yutulması ölüme bile yol açabilir.⁴ Kontamine olmuş yemin ortadan kaldırılmasının maliyeti de dikkate alındığında bu durum, mikotoksinin olumsuz ekonomik etkisini daha da kötüleştirecektir.

Mikotoksinler belirli mantar türleri tarafından üretilen ikincil toksik metabolitler olarak tanımlanabilir¹ ve hayvan yemi üretmek için kullanılan bileşenlerde küf oluşumu olduğunda ortaya çıkma potansiyeline sahiptir.³ Bununla birlikte, bitmiş yemlerin yanı sıra yem içeriklerinin de dahil olduğu yem üretim sürecinin çeşitli aşamalarında küf oluşumunun gerçekleşebileceğini belirtmekte fayda var. Mikotoksinlerin varlığını mümkün olduğunca azaltmak için yem üretim döngüsünün kilit noktalarında ihtiyati tedbirlerin alınması gerekir.

En önemli önleyici tedbirlerden biri, yemlere mikotoksin bağlayıcıların dahil edilmesidir. Şimdi bu ürünlere daha yakından bakalım:

MİKOTOKSİN BAĞLAYICI NEDİR?
Bir mikotoksin bağlayıcı, yemde bulunan mikotoksinlere bağlanan ve mikotoksinlerin bir hayvanın bağırsak yolu aracılığıyla emilmesini önleyen bir madde olarak işlev görür. Müşteriler, yemlere rutin olarak mikotoksin bağlayıcı eklenmesini güven verici bulabilirler.⁵

Bu bağlayıcı ürünler aşağıdaki istenen özelliklere sahip olmalıdır:⁹
• İlgili mikotoksini izole etmede başarılı olma
• Bazı durumlarda tek bir spesifik mikotoksini bağlama veya birden fazla mikotoksini bağlama
• Hayvan toksisitesini önemli ölçüde önleme
• Bağlayıcıyı alan hayvanlarda herhangi bir yan etki gözlenmemeli ve yan etkiler gözlenirse, zararı yararlarından fazla olmamalıdır
• Ürünün maliyeti, ürüne mikotoksin dahil edilmesini pratik ve kârlı yapacak kadar olmalıdır
• Hayvanlarda/ürünlerde mikotoksin kalıntıları artmamalıdır
• Hayvansal gıda ürünleri, bağlayıcıdan olumsuz etkilenmemelidir
• Bağlayıcı, yemdeki mikotoksini hiç tespit edilemeyecek şekilde maskelememelidir
• Bağlayıcılar ticari yem üretim operasyonlarına kolayca dahil edilmelidir
• Bağlayıcının etkinliği ve kullanımı kolayca doğrulanabilmelidir

Mikotoksin bağlayıcıların örnekleri arasında aktif kömür, alüminosilikatlar (bentonit, kil, montmorillonit, fillosilikatlar, zeolit), kompleks sindirilemeyen karbonhidratlar (selüloz, glukomannanlar ve peptidoglikanlar gibi bakteri ve mayaların hücre duvarlarındaki polisakkaritler) ve ayrıca kolestiramin, polivinilpirolidon ve türevleri gibi sentetik polimerleri içeren bazı potansiyel emici malzemeler bulunur.⁹

Mikotoksin bağlayıcıların Avrupa Birliği’nde ticari olarak pazarlanabilmesi ve hayvan yemlerine dahil edilebilmesi için Avrupa Komisyonu’ndan ruhsat alınması/tescil ettirilmesi gerekir. Şimdi bu ürünleri tescil ettirmek için gereken sürece kısaca bir göz atalım:

AB TESCİL SÜRECİ
AB’de “mikotoksinler tarafından yem kontaminasyonunun azaltılmasına yönelik maddeler”, “teknolojik yem katkı maddeleri” kategorisinde sınıflandırılmaktadır.² Bu ürün grubu, yem katkı maddelerinin kayıt prosedürünü belirleyen EC 1831/2003 Yönetmeliğinde açıklanan kurallara göre tescil edilmelidir. EFSA için daha fazla bilimsel ve teknik gereksinim bulunur ve bu gereksinimler EC 429/2008 sayılı Komisyon Yönetmeliği’nde özetlenmiştir. EFSA risk değerlendirmesini yaptıktan sonra, Avrupa Komisyonu (EC), bu yem katkı maddelerinin AB’de kullanılmasının onaylanmasına karar verir. Yem katkı maddeleri onayları on yıl süreyle verilir ve yenilenebilir.

Aşağıda, tescil sürecinin nasıl çalıştığına dair adım adım bir özet yer almaktadır⁷. Yem katkı maddeleri için başvuru prosedürü 4 aşamaya ayrılabilir:
Birincisi, başvuru öncesi aşamadır:
1. Potansiyel başvuru sahibi isteğe bağlı olarak genel başvuru öncesi tavsiye talep edebilir.
2. Yenilemeler için: potansiyel başvuru sahibi, kamuoyu görüş bildirimi prosedüründen geçen planlanan çalışmaların bir listesini bildirir.
3. Potansiyel başvuru sahibi, çalışmaya başlamadan önce 27 Mart 2021 itibariyle yaptırılan veya yürütülen çalışmaları bildirir.
1’den 3’e kadar olan adımlar, başvuru sahibi tarafından tamamlanır.

İkincisi, gönderim aşaması ve eksiksizlik kontrolüdür:
1. Başvuru sahibi, başvuruyu E-gönderim Gıda Zinciri Platformu aracılığıyla gönderir
2. Avrupa Komisyonu başvuruyu kontrol eder ve dosyanın değerlendirilmesinden sorumlu olan EFSA’ya bir talimat gönderir.
3. Başvurunun EFSA tarafından alınması ve 30 iş günü içerisinde eksiksizlik kontrolü yapılması. Eksik bilgi olması süreci geciktirecektir ve EFSA, başvuru sahiplerinden gerekli bilgileri sağlamasını isteyecektir.
1’inci adım başvuru sahibi tarafından tamamlanır, 2’nci adım Avrupa Komisyonu tarafından tamamlanır ve 3’üncü adım EFSA tarafından tamamlanır.

Üçüncüsü, risk değerlendirme aşamasıdır:
1. EFSA başvuruyu doğrular
2. EFSA başvuru dosyasıyla ilgili kamuoyu görüş bildirimini başlatır
3. EFSA kapsamlı bir risk değerlendirmesi gerçekleştirir
4. EFSA paneli, bilimsel sonucu benimser.
1’den 4’e kadar olan adımlar EFSA tarafından tamamlanır.

Risk değerlendirme aşaması 6 ay kadar sürebilir. EFSA ek bilgi talep ederse, başvuru sahibi bilgiyi sağlayana kadar bu bilimsel risk değerlendirme süreci askıya alınacaktır.

Sonuncusu, kabul etme sonrası aşamadır:
1. EFSA bilimsel çıktıları yayınlar.
2. ESFA’nın tavsiyesine dayanarak, Bitkiler, Hayvanlar, Gıda ve Yem Daimi Komitesi’ndeki (Standing Committee on Plants, Animals, Food and Feed – ScoPAFF) risk yöneticileri, yem katkı maddelerinin Avrupa pazarına girmesi veya burada kullanılması için yetki verilmesi kararını alır.
1’inci adım EFSA, 2’nci adım Avrupa Komisyonu ve Üye Devletlerin temsilcileri tarafından tamamlanır.

TESCİL İÇİN GEREKLİ DENEMELER KILAVUZU
Mikotoksin bağlayıcılar için izin istenirken EFSA teknik yönergeleri kullanılmalıdır. Bu şekilde EFSA’ya bir tavsiyede bulunması için katkı maddesinin karakterizasyonu, güvenliği ve etkinliği hakkında yeterli bilimsel kanıt sunulur. Etkinlik konusu hakkında kılavuz belgeye EFSA Journal aracılığıyla erişilebilir.⁸

Yem katkı maddesinin verileceği hedef tür ve katkı maddesinin etki edeceği mikotoksin burada belirtilmelidir.

Katkı maddesinin planlanan etkisini kanıtlamak için başvuru sahibi tarafından bir dizi in vitro çalışma sunulması gerekir. In vitro çalışmaların, bağırsaktaki şartları veya hedef hayvanlar ile metabolizmaları arasındaki farklılıkları yeterince simüle etmediği unutulmamalıdır. Bu nedenle, mikotoksin bağlayıcılar için, in vitro çalışmaları desteklemek üzere in vivo çalışmalar sunulur.

Katkı maddesinin önerilen en düşük dozundaki etkinliği göstermek için, en az iki farklı yerde en az üç bağımsız çalışma yapılmalıdır.

Tüm karasal türlerde kullanılmak üzere tasarlanmış katkı maddeleri için, farklı sindirim sistemlerindeki etkinliğini göstermek üzere üç ana türde in vivo çalışmalar yapılmalıdır. Bunlar kümes hayvanları, geviş getirmeyen bir memeli ve bir geviş getirendir.

Çalışmalar, 2002/32/EC sayılı Direktifte veya 2006/576/EC sayılı Komisyon Tavsiyesinde belirli bir mikotoksinin en düşük maksimum içeriğinin belirlendiği hayvan kategorisini de içermelidir.

Mikotoksin bağlayıcının balıklarda kullanılması amaçlandığında, belirli balık çalışmalarının yapılması gerekli olacaktır. Bu çalışmalarda örnek tür olarak salmonidlerin kullanılması tercih edilmektedir.

2002/32/EC sayılı Direktif, her bir spesifik hayvan türü için çalışmalarda kullanılan yemlere dahil edilmesi gereken maksimum aflatoksin B1 miktarını belirtir. Komisyon Tavsiyesi 2006/576/EC, çalışmalarda kullanılan belirli hayvan türleri için yemde bulunması gereken deoksinivalenol, zearalenon, okratoksin A ve fumonisin B1 ve B2 miktarlarına ilişkin kılavuzları belirtir. 2013/165/EU sayılı Komisyon Tavsiyesi, T-2 ve HT-2 için bu spesifikasyonları belirtir.

Mikotoksinin, Avrupa Komisyonu tarafından belirlenen maksimum dahil etme seviyesi için bir kılavuzu yoksa, çalışmada kullanılan hayvanlarda hiçbir olumsuz etkinin gözlemlenmemesini sağlamak için bir dahil etme seviyesi seçilmelidir. Doğal olarak kontamine olmuş yem malzemelerinin bir mikotoksin kaynağı olarak kullanılması tercih edilir; ancak gerekçelendirme yapılabilirse mikotoksinlerle yapay kontamine yöntemi de kullanılabilir.

Her denemede yemdeki mikotoksinlerin nicel bir analizi sağlanmalıdır. Çalışmalar, en az 2 deneme grubuna sahip olacak şekilde deneysel olarak tasarlanmalıdır: bir grup, kontamine olmuş yemi gösterecek olan kontrol grubunu temsil edecektir. Diğer grup, izin talep edilen mikotoksin bağlayıcı ile işlem görmüş yemi temsil edecektir.

Önerilen maksimum dahil etme seviyesinin olmadığı mikotoksinler için ekstra bir kontrol grubu denemeye dahil edilmelidir. Buradaki amaç, deneme hayvanlarında hiçbir olumsuz etkinin gözlenmemesini sağlamaktır. Bu grupta kullanılan yem mikotoksin içermemeli ve diğer iki grupta kullanılan yem ile aynı formülasyona sahip olmalıdır.

Mikotoksin bağlayıcının etkinliğini belirlemek için kan/serum/plazmadaki, süt, et veya yumurta gibi ürünlerdeki konsantrasyon gibi son nokta biyo-belirteçleri, dışkı ve idrardaki metabolitlerin atılımı ile birlikte kullanılmalıdır.

Denemede kullanılan spesifik mikotoksin ve hedef türler, ilgili biyo-belirteçleri belirleyecektir. Belirli matrisler için doğrulanmış hassas analitik yöntemlerin mevcudiyeti de dikkate alınmalıdır.

Tablo 1, etkinlikle ilgili EFSA dergi kılavuzlarında belirtildiği gibi, yemlerin mikotoksinlerle kontaminasyonunu azaltan maddeler için en uygun biyo-belirteç uç noktalarını göstermektedir.⁸

SONUÇ
Yemdeki mikotoksinleri bağlayabilen çok çeşitli materyaller vardır. Bu materyaller, yemi tüketen hayvanların maruz kaldıkları toksisiteyi azaltmaya yardımcı olur.

EFSA tarafından sağlanan yetkilendirme yönergeleri, bu yeni mikotoksin bağlayıcıları üreten şirketlere, yetkilendirmenin verilmesini sağlamak için EFSA’nın gerektirdiği bilimsel çalışmaları doğru şekilde planlama ve yürütme konusunda yardımcı olacaktır. Bu alan, istenilen özelliklere sahip ürünleri bulmak için AR-GE’ye çok fazla yatırım yapılan ve daha fazla ürünün düzenli olarak tescile ihtiyaç duyduğu bir alandır.

Referanslar:
1. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/mycotoxins
2. https://www.efsa.europa.eu/en/topics/topic/feed-additives
3. https://www.asi.k-state.edu/research-and-extension/swine/swinenutritionguide/mycotoxinbinders.html
4. Magnoli, Alejandra & Poloni, Valeria & Cavaglieri, Lilia. (2019). Impact of mycotoxin contamination in the animal feed industry. Current Opinion in Food Science. 29. 10.1016/j.cofs.2019.08.009.
5. Jacela, J Y.; DeRouchey, Joel M.; Tokach, Michael D.; Goodband, Robert D.; Nelssen, Jim L.; Renter, David G.; and Dritz, Steven S. (2010) “Feed additives for swine: Fact sheets – flavors and mold inhibitors, mycotoxin binders, and antioxidants,” Kansas Agricultural Experiment Station Research Reports: Vol. 0: Iss. 10. https://doi.org/10.4148/2378-5977.7069
6. https://food.ec.europa.eu/system/files/2022-06/animal-feed_additives_eu-register_1831-03.pdf
7. https://www.efsa.europa.eu/sites/default/files/applications/apdeskapplworkflowfeedadd.pdf
8. https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.2903/j.efsa.2018.5274
9. Whitlow, Lon. (2006). Evaluation of mycotoxin binders. Proceedings of the 4th Mid-Atlantic Nutrition Conference