Hayvanlarda bağışıklık gelişiminin desteklenmesi, gıda endüstrisi için hayati önem taşıyan hayvan sağlığının ve üretiminin devamlılığı için önemlidir. Dengeli bir besleme, hijyenik bir ortam, biyogüvenlik ve aşılama gibi sağlık yönetimi stratejileri ve esansiyel yağlar gibi doğal yem katkı maddeleri, hayvanlarda güçlü bir bağışıklık sisteminin geliştirilmesine ve sürdürülmesine katkıda bulunabilir. Bazı esansiyel yağlar antimikrobiyal aktiviteye sahiptir. Bu yağlar solunum ve mukozal sağlığı destekler ve hayvanların enfeksiyon ve hastalıklara direnmelerine, genel sağlık ve refahlarını iyileştirmelerine yardımcı olabilecek immünomodülatör bir etkiye sahiptir.
Teknik Satış Yöneticisi
XVET GmbH Germany
1. Hayvanlarda bağışıklık gelişimini desteklemenin faydaları nelerdir?
Hayvancılık ve hayvansal üretim, insan tüketimi için güvenilir et, süt ve yumurta tedariki sağlayan gıda endüstrisinin kritik bileşenleridir. Çiftlikten sofraya konsepti de dahil olmak üzere hayvan sağlığını ve performansını korumak için bağışıklık sistemlerinin gelişimini desteklemek çok önemlidir.
Doğru besleme, hijyenik bir ortam, biyogüvenlik ve aşılama gibi sağlık yönetimi stratejileri, hayvanlarda sağlam bir bağışıklık sisteminin geliştirilmesine ve sürdürülmesine katkıda bulunan kritik faktörlerdir. Buna ek olarak, esansiyel yağlar, anti-enflamatuar ve antioksidan özelliklere sahip pro-, pre- ve post-biyotik ürünler gibi doğal yem katkı maddeleri bağışıklığı, bağırsak sağlığını ve genel refahı iyileştirme konusunda umut vaat etmektedir.
2. Bağışıklık sistemi ve genel beslenme
Yukarıda belirtildiği gibi, vitaminler, mineraller ve amino asitler gibi temel besin maddeleri açısından zengin dengeli bir besleme, bağışıklık hücresi üretiminin ve işlevinin yapı taşlarını sağlamak için gereklidir. Antibiyotik ve sentetik katkı maddelerinin hayvan yemlerinde kullanımına ilişkin endişeler nedeniyle birçok çiftçi ve araştırmacı, hayvan sağlığını, refahını ve performansını iyileştirmek için doğal alternatiflere yönelmektedir. Yem katkı maddeleri arasında yer alan esansiyel yağlar, umut verici bir yaklaşım olarak görünen bu alternatiflerden biridir.
3. Esansiyel yağların bağışıklık üzerindeki etkileri
Esansiyel yağlar çeşitli bitki türlerinden elde edilen uçucu, aromatik bileşiklerdir. Yüzyıllardır insan tıbbında ve geleneksel hayvancılıkta kullanılmaktadırlar.
Esansiyel yağların temel faydalarından biri, çeşitli türlerde faydalı olan antimikrobiyal aktivitelerinin (örneğin Witkowska ve diğ.,2013, Poultry Science) yanı sıra bağışıklık sistemini düzenleme yetenekleridir.
Sandner ve arkadaşları tarafından Biomolecules’de yayınlanan bir incelemeye göre, in vitro ve in vivo çalışmalar da dahil olmak üzere mevcut literatür, çeşitli bitki esansiyel yağların bulaşıcı veya bağışıklık ile ilgili hastalıkların alternatif tedavisi için uygun immünomodülatörler olarak taşıdığı potansiyele işaret etmektedir. Esansiyel yağlar, çiftlik hayvanları ve balıklar için (diyet takviyesi olarak kullanılmak üzere) antibiyotik olmayan büyüme destekleyicileri olarak da dikkat çekmektedir.
Çeşitli çalışmalar okaliptüs, çay ağacı, karanfil ve lavanta gibi esansiyel yağların sitokin üretimini düzenleme potansiyeline sahip çeşitli kimyasal bileşikler içerdiğini göstermiştir. Bu küçük proteinler, bağışıklık tepkisi yollarında çok önemli bir rol oynamaktadır. Esansiyel yağlar, sitokin üretimini modüle ederek ve bağışıklık hücrelerinin üretimini uyararak, hayvanların enfeksiyon ve hastalıklara karşı direnç göstermelerine yardımcı olabilecek ve böylece genel sağlık ve refahlarını iyileştirebilecek bir immünomodülatör etkiye sahiptir.
Özellikle okaliptüs, nane ve kekik esaslı esansiyel yağlar, hayvan sağlığı ve performansı üzerindeki etkileri açısından incelenmiştir. Bu yağlar, bağışıklık sistemini modüle edebilen, oksidatif stresi azaltabilen [1] ve bağırsak sağlığını iyileştirebilen terpenoidler, fenolik asitler ve flavonoidler gibi aktif bileşikler içerir.
4. Esansiyel yağlar ve aşılama kombinasyonunun sinerjisi – piliçlerde ve solunum sisteminde bir örnek
İlginç bir yaklaşım, esansiyel yağların vücudun aşılara karşı bağışıklık tepkisi üzerindeki etkisini gözlemlemek olmuştur. Aşılar sadece bireysel sağlık için değil, aynı zamanda sürü bağışıklığı için de önemli bir araçtır.
G1: 30 tavuk, 0,2 ml/L Aromax® içme suyu uygulaması + içme suyu uygulaması NDv aşısı.
G4: 30 tavuk, haftada iki kez (2 ml/L) Aromax® sprey uygulaması + günlük (0,2 ml/L) Aromax® içme suyu uygulaması + sprey NDv aşısı.
G7: 30 tavuk, içme suyu NDv aşısı (kontrol grubu).
Bağdat Üniversitesi’nde Thajel ve Ulaiwi ve ark. [2,3] tarafından yürütülen çalışmalar; okaliptüs yağı, nane yağı ve kekik yağı, ek L-mentol içeren doğal esansiyel yağların bir kombinasyonunun, etlik piliçlerde, Enfeksiyöz Bronşit (IB) ve Newcastle Hastalığına (ND) karşı aşılamadan sonra faydalı etkilere sahip olabileceğini göstermiştir. Araştırmacılara göre, XVET Almanya’dan Aromax® uygulaması piliçlerde lokal ve sıvısal bağışıklık yanıtında bir iyileşmeye yol açmıştır. ND aşılamasından sonraki etkiyi izleyen bir çalışmada, daha yüksek bir immünoglobulin A (IgA) konsantrasyonu izlenmiştir (Grafik 1). IgA, solunum ve gastrointestinal sistemlerde lokal bağışıklığı desteklemek için gereklidir.
Ayrıca, karaciğer stresini ve karaciğer hücresi hasarını gösterebilen AST ve ALT karaciğer enzimlerinin daha düşük seviyeleri ölçülmüştür. Bu enzimlerdeki azalma, esansiyel yağların bu kombinasyonunun, bu aşıların neden olduğu stresi ve karaciğer hasarını azaltmaya yardımcı olabileceğini düşündürmektedir. Ayrıca, bu özel esansiyel yağlar kombinasyonunun sprey olarak ve içme suyunda günlük uygulamasının güçlü bir bağışıklık tepkisi ile sonuçlandığı ortaya konmuştur.
Benzer sonuçlar Peterfalvi ve arkadaşları tarafından da gözlemlenmiş ve özetlenmiştir (Molecules, 2019). Burada, “etlik piliçlerde, artan dozlarda kekik (Thymus vulgaris), nane (Mentha piperita) ve okaliptüs (Eucalyptus globulus) esansiyel yağlarının [belirli bir oranda] karışımı ile yapılan diyet takviyesi, aşılamadan sonraki dördüncü günde ND, IB ve bursal hastalık virüslerine karşı serum antikor titrelerini doğrusal olarak artırmıştır. Aşılamadan sonraki sekizinci günde, belirli esansiyel yağ karışım dozlarında antikor titreleri, kontrol grubuna kıyasla önemli ölçüde daha yüksek olmuştur.”
Buna ek olarak, okaliptüs yağı, nane yağı ve kekik yağı, ek L-mentol içeren esansiyel yağlar karışımının da solunum sistemi üzerinde olumlu bir etkisi olduğu ve solunum yolu hastalıklarına karşı aşılamayı takiben solunum semptomlarını azalttığı gösterilmiştir [2].
Aşılar ve esansiyel yağların kombinasyonları konusunda halen araştırma eksikliği olduğu unutulmamalıdır. Bazı esansiyel yağlar ve aşı kombinasyonları, istenmeyen çapraz etkileşimlere neden olarak ters etkiye bile sahip olabilir. Bu nedenle, uygun bir güvenlik aralığı önerilmektedir.
5. Esansiyel yağlar ve sindirim sistemi üzerindeki etkileri
Solunum sistemi üzerindeki etkilerine ek olarak, yukarıda bahsedilen doğal esansiyel yağların kombinasyonunun sindirim sisteminde mikrobiyom dengesini iyileştirdiği ve bağırsağın morfolojik gelişimi üzerinde olumlu bir etkiye sahip olduğu söylenmektedir. Sindirim sisteminin özellikleri üzerinde olumlu bir şekilde çalışmak, besin emiliminin artmasına yol açabilir ve bu da daha güçlü bir genel bağışıklık tepkisini olumlu yönde uyarabilir.
Nameghi ve arkadaşları[4] tarafından 2019 yılında yayınlanan bir çalışmada, “içme suyuna kekik, nane ve okaliptüsten elde edilen esansiyel yağların bir karışımının eklenmesinin […] etlik piliçlerde büyüme performansını, sıvısal bağışıklığı ve ileal morfoloji ve mikroflorayı iyileştirebileceği” ve böylece “antibiyotik büyüme destekleyicilerine bir alternatif” olabileceği öne sürülmüştür.
Gastrointestinal sistem (GIT) ve solunum yolu arasındaki etkileşimi hatırlamakta fayda var. Ayrı organ sistemleri olmalarına rağmen, her ikisi de bağırsak-akciğer ekseni araştırma konsepti olarak bilinen ortak bir mukozal bağışıklık sisteminin parçasıdır (Budden ve diğ., 2016) ve bu nedenle bu organ sistemlerinin birbirine bağlı olduğu ve birbirini etkilediği düşünülmelidir.
Buzağılarda yapılan saha denemeleri de esansiyel yağlar karışımlarının hem sindirim hem de solunum organ sistemleri üzerinde benzer faydalı etkileri olduğunu göstermiştir.
6. Sonuç
Hayvanların uzun vadeli sağlığı ve performansı büyük ölçüde bağışıklık sistemlerinin gelişimine bağlıdır. Doğru besleme, uygun aşılama programları ve esansiyel yağlar gibi doğal yem katkı maddeleri bağışıklık tepkilerini geliştirmeye yardımcı olabilir.
Örneğin, Aromax® gibi bazı doğal yem katkı maddelerinin bağışıklık tepkisini güçlendirdiği, iltihaplanmayı azalttığı, bağırsak üzerinde faydalı bir etkiye sahip olduğu ve IgA üretimini artırabildiği gösterilmiştir.
Bu nedenle, doğru kombinasyonda kullanılan doğal kaynaklı çeşitli esansiyel yağlar, potansiyel olarak hayvan besleme konseptlerinde antibiyotiklere ve sentetik katkı maddelerine etkili bir yardımcı ve alternatif olarak hizmet edebilir.
Referanslar:
[1] Parham et al., Antioxidant, Antimicrobial and Antiviral Properties f Herbal Materials, Antioxidants 2020, 9, 1309; doi:10.3390/antiox9121309
[2] Faleh Thajel and H. Amjed Ulaiwi. 2017. Effect of Aromax® on performance, local and humoral immunity against vaccination of Newcastle disease in the low management level in broiler chicken. J. of Ento. and Zoo. Stud. 5 (5): 1986-1990
[3] Ulaiwi, Amjed. (2019). Role of Some Aromatic Essential Oil on Immune Status Against Infectious Bronichitis Vaccine and Lipid Profile of Broiler Chicken. Iraqi Journal of Agricultural Sciences. 50.10.36103/ijas.v50i6.853
[4] Nameghi et al., Effects of a blend of thyme, peppermint and eucalyptus essential oils on growth performance, serum lipid and hepatic enzyme indices, immune response and ileal morphology and microflora in broilers. J Anim Physiol Anim Nutr (Berl). 2019 Sep;103(5):1388-1398. doi: 10.1111/jpn.13122. Epub 2019 May 20. PMID: 31106919.)
