Kanatlılarda koksidiyozis yönetim stratejilerinin optimal hale getirilmesi

Antikoksidiyal ilaçlar onlarca yıl boyunca kullanılmıştır, ancak yeni düzenlemeler, tüketici tercihleri ve direnç sorunları koksidiyozis yönetimini değiştirmektedir. Rotasyon, shuttle ve bio-shuttle koksidiyozis programlarının kullanımı daha yaygın hale gelmektedir. Stratejik ve kapsamlı bir yaklaşım optimal koksidiyozis yönetimi elde edilmesine yardımcı olabilir.

KOKSİDİYALAR, KANATLILARIN YETİŞTİRİLDİĞİ
HER YERDE BULUNUR
Koksidiyozisin küresel ölçekteki tahmini maliyeti, 9,2 ile 15,6 milyar ABD doları arasında değişmektedir ya da tavuk başına yaklaşık 0,2 ABD dolarıdır (Blake ve ark., 2020). Bu tahmin yalnızca profilaktik ve terapötiklerin maliyetine değil, ilgili performans ve mortalite kayıplarına da dayanmaktadır. Koksidiyozisle ilişkili sekonder güçlüklerden kaynaklanan ek kayıplar genel ekonomik etkiyi de arttırabilmektedir. Çiftlik hayvanı endüstrisi için pek çok protozoa sorun oluşturmaktadır; ancak kanatlılarda, intestinal kanaldaki farklı bölgeleri enfekte eden protozoal parazit koksidiyanın yedi Eimeria türü vardır (Shirley ve ark., 1986). Enfeksiyon bölgesinden bağımsız olarak, Eimeria’nın kanatlıda ve çevredeki evreleri içeren kompleks bir yaşam döngüsü vardır. Eimeria türlerine, enfeksiyon bölgesine ve yaşam döngüsü evresine bağlı olarak, belirli bazı önleme stratejileri diğerlerine kıyasla daha etkili olabilmektedir (Chapman ve Rathinam, 2022).

ROTASYON VE SHUTTLE PROGRAMLARININ GELİŞİMİ
Sentetik kimyasallar, iyonoforlar ve bu ikisinin kombinasyonu 50 yıldan uzun bir süredir koksidiyozis kontrolü için kullanılmaktadır; ancak uzun yıllar boyunca yeni antikoksidiyal ilaçlar geliştirilmemiştir (Novak ve ark., 2019). Bu durum, şu anda mevcut olan koksidiyozis stratejilerini daha da kritik hale getirmektedir. Tüm sentetik kimyasalların etki mekanizması bilinmemesine karşın, genellikle kimyasallar intrasellüler yaşam döngüsü evrelerinde metabolizmalarını değiştirerek ve iyonoforlar da ekstrasellüler yaşam döngüsü evrelerinde ozmotik dengeyi değiştirerek Eimeria’nın parçalanmasını sağlamaktadır (Chapman ve Rathinam, 2022). Birbirini tamamlayan etki mekanizmaları ve iyonoforların Gram-pozitif bakteriler üzerinde ek bir kapsamı olması nedeniyle, bu iki antikoksidiyal ilaç sıklıkla kombinasyon halinde kullanılmaktadır. Bu, koksidiyozisin kanatlıları klostridyal enterite yatkın hale getirerek yüksek mortalite oranlarına ve üretim kayıplarına yol açabilmesi nedeniyle avantajlıdır. Dolayısıyla kimyasalların iyonoforlarla birlikte veya iyonoforların tek başına kullanımı hem koksidiyozis hem de klotridyal enteriti kapsayan etki sağlayabilmektedir. Kimyasallar ve iyonoforları içeren kombinasyonlar onlarca yıl boyunca koksidiyozisle mücadelede başarılı bir biçimde kullanılmasına karşın, direnç gelişimi bildirilmiştir (Glorieux ve ark., 2022).

Kimyasal antikoksidiyaller, Eimeria’nın intrasellüler yaşam döngüsü sırasındaki etki mekanizmaları nedeniyle, iyonoforlara kıyasla daha hızlı bir şekilde dirence neden olma eğilimindedir. Ancak kimyasala karşı dirençli olan Eimeria’nın iyonofora karşı duyarlılığını yine de koruyabilmesi ve böylece genel profilaktik kullanımın daha etkili hale gelmesi dolayısıyla kimyasal ve iyonofor karışımlarının kullanımı sırasında bu direnç maskelenebilmektedir. Bununla birlikte iyonoforlarla ortaya çıkan güçlük, bu ajanların güvenlilik aralığının çok dar olması, performans düşüşüne katkıda bulunabilmeleri ve sıcak toleransını etkileyebilmeleridir. Pek çok yetiştirici, Eimeria’nın ilaca karşı duyarlılığını sürdürmek ya da arttırmak için antikoksidiyallerin sürüler arasında dönüşümlü olarak kullanıldığı (rotasyon programları) veya başlatma, büyütme ve bitirme rasyonlarında farklı antikoksidiyallerin kullanıldığı (shuttle programları) programları uygulamaktadır.

İlaca kaşı duyarlılığın arttırılmasına yönelik bir başka strateji de antikoksidiyal ilaçlardan bir koksidiya aşısı kullanımına geçilmesidir. Koksidiya aşıları spesifik Eimeria türlerine dayanmakta ve aşı uygulamasından üç ila dört hafta sonra immüniteye neden olmaktadır (Tewari ve Maharana, 2011). Aşı uygulaması yoluyla dirençli olmayan Eimeria’nın verilmesi, ilaca duyarlılığı düzeltecek şekilde ortamdaki popülasyonu yeniden oluşturabilmektedir. Ancak bu stratejinin çevresel Eimeria’nın ilaca duyarlılığını düzeltme açısından sağladığı etkililik altlık yönetimi stratejilerinden etkilenebilmektedir (yani her döngü için kanatlıların yeni altlık kullanılarak yetiştirilmesi ve aynı altlığın birkaç döngüde yeniden kullanımı). Koksidiya aşılarıyla ortaya çıkan bir güçlük, kanatlıların immünite edinmesi sırasında aşıların performansı etkileme eğilimi göstermesidir. Yitirilen performansın yeniden kazanılması için sınırlı bir süre olması nedeniyle, kanalılar daha küçük yaşta pazara sunulduğunda, bu ilişkili performans kaybının üstesinden gelinmesi, ileri yaşta pazara sunulan kanatlılara kıyasla daha büyük güçlük oluşturmaktadır. Aşıyla ilişkili performans kaybının düzeltilmesi, yem katkılarının koksidiyozis yönetim stratejileri kapsamında kullanılabildiği bir alandır.

Probiyotikler, prebiyotikler ve fitojenikler gibi yem katkıları, hiç antibiyotik içermeyenler veya antibiyotik kullanılmayanlar gibi programlarla uyumlu olmaları ve farklı rotasyon ve shuttle programlarına uygun olan benzersiz etki mekanizmaları nedeniyle pek çok koksidiyozis yönetim stratejisinin bir parçası haline gelmektedir. Örneğin Eimeria bağırsak bütünlüğünü bozmakta ve besin maddeleri lümene sızmaktadır; canlı probiyotikler bağırsak bütünlüğünü düzelterek bunun ortadan kaldırılmasına yardımcı olabilmekte, buna karşılık mikrobiyel metabolik modülatörler sızmış olan besin maddelerini yeniden yararlı mikrobiyel metabolizmaya yönlendirebilmektedir. Direncin sorun haline gelmesi veya bir alternatif arayışında olmanız durumunda, fitojenik-saponin karışımlarının kullanımı daha güçlü kimyasallara ara verilmesini sağlayan, antikoksidiyallerin etkisini uzun süre koruyabilen bir yöntem olabilmektedir. Rotasyon, shuttle ve bio-shuttle programlarına yem katkılarının dahil edilmesi, bir yandan antikoksidiyal ilaçların mevcut etkililiğinin korunmasına ve bir yandan da başka stratejiler uygulanırken performansın beklenen düzeyde tutulmasına yardımcı olabilmektedir.

Referanslar:
1. Blake DP, Knox J, Dehaeck B, Huntington B, Rathinam T, Ravipati V, Ayoade S, Gilbert W, Adebambo AO, Jatau ID, Raman M, Parker D, Rushton J, and Tomley FM (2020) Re-calculating the cost of coccidiosis in chickens. Vet. Res. 51:115. https://doi.org/10.1186/s13567-020-00837-2
2. Chapman HD and Rathinam T (2022) Focused review: The role of drug combinations for the control of coccidiosis in commercially reared chickens. International Journal of Parasitology: Drugs and Drug Resistance 18:32-42. https://doi.org/10.1016/j.ijpddr.2022.01.001
3. Glorieux M, Newman LJ, Wang YT, De Herdt P, Hautekeur J, De Gussem M, Christiaens I, and Verbeke J (2022) Sustainable coccidiosis control implication based on susceptibility of European Eimeria field isolates to narasin + nicarbazin from farms using anticoccidials medication or coccidial vaccines. J. Appl. Poult. Res. 31: 100263. https://doi.org/10.1016/j.japr.2022.100263
4. Grumbles LC, Delaplane JP, Higgins TC (1948) Continuous feeding of low concentrations of sulfaquinoxaline for the control of coccidiosis in poultry. Poult Sci 27(5). https://doi.org/10.3382/ps.0270605
5. Shirley MW, McDonald V, Bellatti MA (1986) Eimeria brunetti: selection and characteristics of a precocious (and attenuated) line. Avian Pathol 15(4):705-17. https://doi.org/10.1080/03079458608436333
6. Tewari AK and Maharana BR (2011) Control of poultry coccidiosis: changing trends. J. Parasit. Dis. 35(1):10-17. http://doi.org/10.1007/s12639-011-0034-7